Welkom op mijn
Hobby Modelbouw site.

Het maken van zeilen

We zien vaak dat modellen van historische zeilschepen niet worden voorzien van zeilen, "omdat anders de aandacht zo wordt afgeleid van de interessante details." Nu is het natuurlijk wel een kwestie van smaak, maar gezien de soms belabberde afwerking van zeiltjes die we dan wel zo hier en daar tegenkomen komt toch wel het vermoeden op dat de desbetreffende experts liever niet laten zien dat ze het maken van zeilen niet of nauwelijks beheersen! Ik denk dat zeilen dermate essentieel zijn voor een zeilschip dat het schip incompleet is zonder zeilen. Welnu, onze eigen Daan en Cockie van der Gaag hebben een methode ontwikkeld voor het maken van zeilen voor scheepsmodellen die gebouwd zijn op een schaal 1:40 á 1:50. De resultaten zijn zo verbluffend goed dat het de moeite waard is om de methode voor andere kleinbehuisde "prutsers" vast te leggen. Wordt n.l. de schaal veel groter, dan moet de gevolgde methode meer bij de in het groot gebruikte wijze van vervaardiging komen te liggen. Trouwens, wie heeft er zoveel ruimte in huis?

Materialen.

Het belangrijkste materiaal dat Daan en Cockie gebruiken voor het zeil is ongebleekte katoen, dat in diverse diktes verkrijgbaar is. Het hangt een beetje af van de grootte van het model welke dikte men kiest. De eerste bewerking is het wassen van de stof, waarbij men moet opletten dat bij het drogen er geen spanning of vouwen in het weefsel ontstaan. Daarna wordt de stof op kleur gebracht d.m.v. weken in thee. Hierbij moet men opletten dat de stof vrij blijft van vouwen en krinkels. Gebeurt dit wel, dan blijven deze altijd zichtbaar. Het mooiste is om een grote platte bak te gebruiken. De kleur is afhankelijk van de sterkte van de thee en de tijd die het weekproces in beslag neemt. Let er op dat na droging de kleur zeker een tint lichter is dan in natte toestand. Maak zonodig eerst een proeflapje! Het drogen moet zo natuurlijk mogelijk plaatsvinden om de krimp van de stof zo gelijkmatig mogelijk te doen plaatsvinden. Na droging wordt de stof lx (droog) gestreken. Cockie gebruikt voor het stikwerk garens van normale machinekwaliteit in de gewenste kleur.

Aftekenen van het zeil en de stiknaden. Allereerst wordt een tekening van het te maken zeil gemaakt op patroontekenpapier, inclusief de stiknaden van de banen (kleden) waaruit een echt zeil is samengesteld. Deze kleden hadden een breedte van 1 el, waarvan de breedte van de omslag nog moest worden afgetrokken. Het maken van een omslagrand op een schaal van ± 1:50 is niet goed te doen en het beste is om deze te simuleren met een enkele stiknaad op 63 cm. tussenafstand. (Op schaal dan wel!) Dit houdt dan in dat bij schaal 1:40 de tussenafstand 15 mm. is en bij schaal 1:50 moet een afmeting van 12 mm. worden aangehouden. Zeilen waren ook vaak voorzien van versterkte banden, de rifbanden, waarin touwen, de rifseizings, werden bevestigd om het zeil op te binden zodat het zeiloppervlak kon worden verkleind.
( Fig. 1)

Het overnemen van de tekening van het zeil op de geprepareerde lap stof doen we met behulp van Carbon-Kopieerpapier dat speciaal voor dit doel in stoffen- of handwerkzaken te koop is. Het kopieerpapier wordt met de inktlaag op de stof gelegd, het geheel wordt gefixeerd dmv spelden, klemmetjes of gewichten en met behulp van een raderwieltje worden de buitenomtrek van het zeil en de stiknaden van de kleden zo zuiver en recht als maar mogelijk is op het materiaal afgetekend. Een tip: als het een vierkant getuigd zeil betreft, waarvan de bovenzijde aan een ra met verlopende dikte wordt bevestigd, is het aan te raden om dit verloop ook in het zeil aan te brengen. ( Fig. 2)

Daarna wordt het weefsel van de overlapstrook zo dicht mogelijk bij de stiknaad geïmpregneerd met blanke nagellak. Dit moet ca. 1 nacht drogen. Daarna wordt het strookje karton verwijderd en met behulp van een scherp nagelschaartje met gebogen punt wordt het weefsel zo dicht mogelijk, ± 1 mm, langs de stiknaad afgeknipt.
( Fig. 4)

Dit maakt dat het zeil later veel mooier uithangt. Hiermee moeten we dus bij het aftekenen al rekening houden! Het zeil kan nu worden uitgeknipt en hierbij moet langs de randen een ruime overlapstrook worden bijgeteld. Meestal is 10 à 15 mm. wel voldoende om geen last te hebben van het uitrafelen.

Het stikwerk en de afwerking

Voordat we de stiknaden voor de kleden gaan aanbrengen verdient het aanbeveling om eerst een paar stiknaden ergens buiten het afgetekende zeil in de stof aan te brengen om te controleren of de spanning van de draad, wel goed is. Is de spanning te laag dan ziet het niet uit; is de spanning te hoog dan gaat de stof trekken en krinkelen. Hierbij komt nog dat de rek van de stof in lengterichting altijd meer is dan in dwarsrichting. Pas dus op! Na het aanbrengen van een stiknaad moeten bovenen onderdraad aan de einden worden samengeknoopt met een dubbel knoopje, dat ook nog wordt gefixeerd met blanke nagellak. De randen van het zeil worden nu één voor één omgevouwen en er wordt zo dicht mogelijk langs de vouwnaad een stiknaad aangebracht. Let er wel op dat er zich op de hoeken van het zeil geen "onmogelijke" verdikkingen vormen. Rest nog de overlap zo dicht mogelijk bij de stiknaden af te knippen. Het vereist wel de nodige voorbereiding om te voorkomen dat de stof gaat rafelen en pluizen. Daan gebruikt hiervoor een strookje dun karton, dat voorzichtig tussen zeil en overlapstrook zo dicht mogelijk tegen de stiknaad wordt qeschoven.
(Fig. 3)

Het aanbrengen van de lijktouwen

De zeilen van historische schepen waren omzoomd door de z.g.n. lijktouwen. Aan de onderste hoeken bevonden zich een soort ogen, de schoothoorns en aan de bovenste hoekpunten vinden we iets dergelijks, maar dan heten het de nokleuvers. (fig. 1) Het aanbrengen van dit geheel op modelschaal vereist wel enig geduld, maar dat moeten we er dan maar voor over hebben. Voor deze lijktouwen gebruikt Daan takelgaren, dat speciaal voor modelbouw in allerlei diktes wordt vervaardigd. Soms te koop bij van Lopik, anders in Rotterdam bij van Nieuwenhuyzen op de Oude Binnenweg.

Dit touw moet eerst worden geïmpregneerd met Glitsa vloerenlak (eiglans). Hiertoe giet Daan eerst wat Glitsa op een (oud)schoteltje, legt het touwtje erin, drukt het met een lapje in de vloeistof en trekt dan zoveel als hij nodig heeft van het touw door de vloeistof, waarna het moet worden afgeveegd om geen last te hebben van aanhangende druppels. Het geïmpregneerde touw moet op geschikte wijze worden opgespannen om te drogen. Op dezelfde wijze behandelt hij ook het garen waarmee de lijktouwen aan het zeil worden genaaid. Deze behandeling maakt het materiaal wat stugger, waardoor het resultaat er strakker uitziet. Een ander pluspunt is dat er zich minder stof aan hecht. Het zeil wordt nu vlak op een plankje gespannen en beginnend bij een bovenhoek wordt het lijktouw langs het zeil gelegd en met transparante knutsellijm aan het zeil vastgezet tot aan de andere bovenhoek. Let er wel op dat de schoothoorns aan de onderhoeken ook door het lijktouw worden gevormd. Het bovenlijk met de nokleuvers wordt op dezelfde wijze aangezet en na droging van de lijm wordt het geheel van het plankje genomen en met de hand aan het zeil genaaid, waarbij de draad zowel door de rand van het zeil als door het lijktouw wordt gestoken. De afwerking van de "lussen op de hoekpunten", de schoothoorns en de nokleuvers, vereist wel enige zorg om geen al te dikke bobbels in het touw te krijgen. Gelukkig hoeven we geen touwsplitsen 1:50 te maken maar zeker in geval van de nokleuvers kan men de losse einden door het aanliggende lijktouw steken en vastzetten met secondenlijm of iets dergelijks.

Reilen met zeiltjes

Wie wel eens heeft geprobeerd om een scheepsmodel te voorzien van zeilen, stagen, lijnen , blokjes en wat er nog meer is bedacht om de modelbouwer het leven moeilijk te maken, kent ongetwijfeld de momenten waarop men zich afvraagt waarom de mens maar 10 vingers en twee handen heeft gekregen. Dit overkwam dus ook Daan van der Gaag, die na de nodige ergernissen de wijsheid ontwikkelde: "de mens heeft vingers gekregen om er zijn hobbywerk mee te doen en niet om het vast te houden!" Het vasthouden van werkstukken en onderdelen kan nu eenmaal veel beter door gebruik te maken van eenvoudige hulpstukken. Voor het knoopwerk aan zijn zeiltjes, blokjes etc. heeft Daan een verbluffend simpel hulpstukje gemaakt dat bijzonder effectief is gebleken en waarmee hij met demonstraties op modellenshows veel waardering heeft geoogst.

Het hele hulpstuk bestaat uit niets anders dan een stukje geplastificeerd spaanplaat van ± 35 bij 20 cm en een dikte van ca. 1_ cm. Hierin zijn een aantal gaatjes van 03 mm. geboord volgens een ruitpatroon van 1 x 1 cm. Deze gaatjes moeten 8 à 10 mm. diep worden geboord. In de gaatjes passen ca. 3 cm. lange houten pennetjes, die Daan heeft gemaakt van Ramin rondhout, dat in goede modelbouwzaken verkrijgbaar is. (Fa. van Lopik of anders bij Modelbouw Vlaardingen, vroeger Het Speelkwartier", op de Hoogstraat nr. 57)

De werking van het geheel is zeer eenvoudig. Het bord wordt op tafel gelegd, liefst met één kant gelijk met de tafelrand of iets daaroverheen. Het te bewerken onderdeel wordt in zo ongeveer de gewenste positie op het bord gelegd en door het insteken van stokjes in de meest gunstige gaatjes kan dan het onderdeel worden klem gezet. Als dit niet direct lukt is het altijd nog mogelijk om gebruik te maken van kleine houten wiggetjes, klein knijpertjes, klemmetjes en dergelijke hulpmiddeltjes.

Voor het maken van zuiver knoopwerk aan zeilen en raas bijvoorbeeld is het belangrijk om de diverse touwtjes en draadjes strak te houden. Hiertoe laat Daan de einden

simpelweg over het bord hangen en voorziet in de nodige trekspanning door knijpers of metalen klemmetjes als spangewicht te gebruiken. Ik heb getracht om op bijgaande schets een en ander zo goed mogelijk weer te geven.

Als het gebruikte draadje erg dun is, zo ongeveer de dikte van naaigaren, steekt Daan het wel eens eenvoudig vast door het draadje over een gaatje in het bord te leggen en dan gewoon een stokje in het betreffende gaatje te steken.

 Daan heeft het zelfs gepresteerd om het systeem te gebruiken voor het maken van het staand want van zijn `Berlin', compleet met weeflijnen en al! Hierbij werden overigens de (in het echt geteerde) hoofdtouwen eerst gekleurd met Oost-Indische inkt en daarna behandeld met Glitsa (eiglans), op de wijze zoals dit al eens eerder werd beschreven. Misschien dat we mettertijd dezelfde werkwijze kunnen toepassen bij het tuigen van het clubproject "Haringbuis". Wie weet heeft iemand van ons dan nog een paar slimmigheden ontdekt om het systeem nog te verbeteren, hoewel hij er dan een harde dobber aan zal hebben om de eenvoud van het hulpstukje geen geweld aan te doen!